اسراف نسبت به اشخـاص فرق می کند و در بعضی از موارد حلال آن یک امر نسبی است ؛ مثلا فردی ثروتش کم است ، فرد دیگر ثروتش زیاد که بخشش ده هزارتومان نسبت به اولی اسراف است و نسبت به دومی اسراف نیست .
نهی از اسراف ، برای زمینه سازی و ایجاد تعادل روحی و جسمی افراد مسلمان است .
یک نمونه : اسلام از پرخوری نهی کرده ، چرا? چون که علت اصلی بیماریها ، پر خوری و پر بودن معده بیش از ظرفیتش است .
» معنای اسراف ، درکلام امیر المؤمنین علیه السلام :
|
وَ رَوَی الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ
یَأْکُلُ مَا لَیْسَ لَهُ وَیَشْتَرِی مَا لَیْسَ لَهُ وَیَلْبَسُ مَا لَیْسَ لَهُ
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود : علامت اسراف کننده سه تاست ؛ خوردن یا خریدن یا پوشیدن
چیزی که مال او نیست .
من لایحضره الفقیه ج3 ص167
|
» حکم خدای حکیم در مورد اسراف :
|
وَ کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین .
قرآن کریم می فرماید : بخورید و بیاشامید واسراف نکنید البته که خداوند اسراف
کنندگان را دوست ندارد .
سوره اعراف آیه 31
|
|
وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین .
اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد .
سوره انعام آیه 141
|
|
وَ أَنَّ الْمُسْرِفینَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ
اسراف کنندگان اهل آتشند .
سوره غافر آیه 43
|
» اسراف از گناهان کبیره است :
|
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ
جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام فِی حَدِیثِ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ
وَالْکَبَائِرُ
مُحَرَّمَةٌ وَهِی
... وَالْإِسْرَافُ وَالتَّبْذِیرُ
امام صادق علیه السلام فرمود : اسراف و تبذیر ، از گناهان کبیره است .
وسائل الشیعة ج15 ص331
|
تبذیر : انفاق و صرف مال در موردی که سزاوار و جـایز نیست و اسراف صرف
مال بیش از اندازه در موردی که جایز و سزاوار است .
اسراف معنای عام دارد که شامل تبذیر هم می شود .
محبوبیت میانه روی و مبغوض بودن اسراف نزد خدا و بیان بعضی مصادیق آن :
|
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ
إِنَّ الْقَصْدَ أَمْرٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ وَإِنَّ السَّرَفَ
أَمْرٌ یُبْغِضُهُ
اللَّهُ حَتَّی طَرْحَکَ النَّوَاةَ فَإِنَّهَا تَصْلُحُ لِلشَّیْءِ
وَحَتَّی صَبَّکَ فَضْلَ شَرَابِکَ .
امام صادق علیه السلام فرمود : قصد (یعنی میانه روی درهمه امور
حلال وترک کارهای حرام) چیزی است که خـداوند عز
وجل ، آن را دوست دارد و اسراف و زیاده روی ، کاری است که خداوند آن را دوست ندارد ، حتی
هسته خـرما را اگر فایده ای داشته باشد نباید دور انداخت و باقیمانده آبی را که می
نوشیم نباید دور بریزیم .
کافی ج4 ص52
|
» اقسام اسراف :
سه قسم اسراف است که حرام است ، یکی ضایع کردن
مال است .
|
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ
سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ یُبْغِضُ الْقِیلَ
وَالْقَالَ وَإِضَاعَةَ
الْمَالِ وَکَثْرَةَ السُّؤَالِ
امام رضا علیه السلام فرمودند : خـداوند ، پـر حرفی و ضایع کردن
مال و ازدیگران چیز خواستن را دوست ندارد .
کافی ج5 ص301
|
قسم دیگر اسراف :
مصرف چیزی که برای بدن ما ضرردارد :
|
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِیمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَأَضَرَّ بِالْبَدَن .
امام صادق علیه السلام فرمودند : ضرر به مال یا بدن زدن ، اسراف است .
کافی ج4 ص53
|
قسم دیگر اسراف :
یکی دیگر از موارد اسراف ، صرف کردن مال در محرمات و کار حرام مثلا در قمار بازی
و در هر کار حرام دیگر .
نه اسراف و زیاده روی ، نه اقتار و کوتاهی ، بلکه حد وسط و میانه روی :
|
فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُسْرِفْ وَلَا تَقْتُرْ وَلَکِنْ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَاماً
إِنَّ التَّبْذِیرَ مِنَ الْإِسْرَافِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ وَلا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً
از نافرمانی خدا بپرهیز و اسراف (زیاده روی) نکن و تقتیر (تنگدستی) هم نکن و حد وسط
را رعایت کن بعد فرمود تبذیر از اسراف است که خداوند از آن نهی کرده است .
کافی ج3 ص501
|
مصرف مال در آنچه مصلحت بدن است ، اسراف نیست :
|
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : فَقَالَ لَیْسَ فِیمَا أَصْلَحَ الْبَدَنَ إِسْرَافٌ
امام صادق علیه السلام فرمود : چیزی که برای بدن مفید است ، اسراف نیست .
کافی ج4 ص53
|
» حد اسراف و اقتار :
|
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِیمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَأَضَرَّ بِالْبَدَن . قُلْتُ فَمَا
الْإِقْتَارُ قَالَ أَکْلُ الْخُبْزِ وَالْمِلْحِ وَأَنْتَ تَقْدِرُ عَلَی غَیْرِهِ قُلْتُ فَمَا الْقَصْدُ قَالَ الْخُبْزُ
وَ اللَّحْمُ وَاللَّبَنُ وَالْخَلُّ وَالسَّمْنُ مَرَّةً هَذَا وَمَرَّةً هَذَا
امام صادق علیه السلام فرمودند : اسراف ، جـائی است که
مال را فاسد کند یا به بدن ضرر بزند .
راوی پرسید : اقتار چیست ? فرمود : خوردن نان و نمک در حالیکه قدرت بیش از آن را داشته باشی . پرسید : قصد و میانه روی چیست ? فرمود : نان و گوشت و شیر و سرکه و روغن (حیوانی) هر وقت یکی از آنها را (و همه آنها را یکجا استفاده نکند که مضر بدن و اسراف است) . کافی ج4 ص53
|
پرخوری وپر خوابی اسراف است
|
قَالَ علیه السلام : قِلَّةُ الْأَکْلِ مِنَ الْعَفَافِ وَکَثْرَتُهُ مِنَ الْإِسْرَافِ
امام صادق علیه السلام فرمودند : کم خوری از عفاف وپاکی است و پرخوری از اسراف است .
مستدرک الوسائل ج16 ص213
|
» اسراف در عقائد :
قسم دیگر اسراف ، اسراف در عقائد است ، اسراف در عقیده ، آن است که درمورد خودش یا
دیگری ، به چیزی که دروغ است وشایسته نیست ، معتقد شود ،
مثل فرعون که گفت :
|
وَ قالَ فِرْعَوْنُ یا أَیُّهَا الْمَلَأُ ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْری
فرعون به مردم گفت : خدائی غیر از خودم برای شما نمی شناسم .
سوره قصص آیه 28
|
وخداوند او را از مسرفین خواند :
|
إِنَّهُ کانَ عالِیاً مِنَ الْمُسْرِفین .
فرعون علو کرد و از مسرفین بود .
سوره دخان 31
|
درآیه دیگر ، درمورد مسرفین اعتقادی میفرماید :
|
وَ کَذلِکَ نَجْزی مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّهِ وَلَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقی
اینچنین جزا می دهیم کسی را که از حد میانه روی بگذرد و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد که عذاب آخرت شدید و پایه دار است .
آیه 127 سوره طه
|
شهید دستغیب درجـلد 2 کتاب گناهان کبیره می نویسد : اسراف
درافعال آن است که آنچه راسزاوار نباشد بجا آورد یا آنچه سزاوار است انجام بدهد ،
ترک کند .
گناه ، اسراف است .
بلکه هر گناهی از انسان سرزند ، اسراف است و هر گناهکاری مسرف است چنانچه در قرآن
می فرماید :
|
قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ
الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ
ای بندگان من که بر خـودتان اسراف کردید (و گناهانی را مرتکب شدید) از رحمت خدا
ناامید نشوید که خداوند تمامی گناهان او می آمرزد و او بسیار آمرزنده و مهربان است .
سوره زمر آیه 53
|
حتی در انفاق ، اعتدال خوب است :
قرآن کریم در توصیف عباد الرحمان می فرماید :
|
وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً
یکی ازصفات بندگان صالح خـدا این است که هنگام خـرج یا مصرف یا
بذل وبخـشش به دیگران ، اسراف و اقتار (یعنی زیاده روی و تنگدستی) نمیکنند و حد
وسط و میانه روی رارعایت می کنند .
سوره فرقان آیه 67
|
امام صادق علیه السلام با دست مبارک خـود ، اسراف واقتار وقوام وحد اعتدال را در انفاق نشان میدهند :
|
قَالَ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذِهِ الْآیَةَ :
امام صادق علیه السلام این آیه تلاوت کردند :
وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً سوره فرقان آیه 67
|
|
فَأَخَذَ قَبْضَةً مِنْ حَصًی وَقَبَضَهَا بِیَدِهِ فَقَالَ هَذَا الْإِقْتَارُ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ
ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَةً أُخْرَی فَأَرْخَی کَفَّهُ کُلَّهَا ثُمَّ قَالَ هَذَا الْإِسْرَافُ ثُمَّ أَخَذَ قَبْضَةً أُخْرَی
فَأَرْخَی بَعْضَهَا وَأَمْسَک َبَعْضَهَا وَقَال هَذَا الْقَوَامُ .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه : مشتی ریگ برداشتند وطوری مشت خود رابستند که هیچ
مقدار از آن نریخت ، فرمودند : این اقتار (تنگدستی) است ، سپس مشت دیگری ریگ برداشتند
و دستشان راطـوری باز کردند که همه ریخت ، فرمودند : این اسراف است . بار دیگر مشت
خـود را پـر از ریگ کردند و طوری مشتشان را بستند که مقداری ریخت و مقداری ماند ، آنگاه
فرمودند : این قوام است .
کافی ج4 ص54
|
» ارزش وفضیلت رعایت میانه روی :
|
وَ قَالَ علیه السلام إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خـَیْراً أَلْهَمَهُ الِاقْتِصَادَ وَحُسْنَ التَّدْبِیرِ وَجَنَّبَهُ سُوءَ
التَّدْبِیرِ وَالْإِسْرَافَ
امام صادق علیه السلام فرمود :
امام صادق علیه السلام فرمود : زمانی که خداوند بخواهد به بنده ای خیر برساند به او الهام می کند ، میانه روی وانتخاب راه و روش خوب و درست درزندگی را و به او دوری و پرهیز ازاسراف و برگزیدن روشهای بد و غلط در زندگی را الهام می کند . مستدرک الوسائل ج15 ص266
|
درپـایان ، با توجه به این همه آیات وروایاتی که در مذمت و پرهیز از اسراف وگناه
کبیره بودن آن وارد شده ، شایسته است که انسان به یاری خـدا ، مواظـب تمام
اعمال خـود باشد تا در هیچ کار ، حتی کارهای
حلال ، گرفتار این گناه بزرگ نشود .
با امید اینکه شاء الله همه مادر زندگی با رعایت دستورات انسان ساز و حیات بخش اسلام
و پرهیز از اسراف و رعایت میانه روی ، انسانهای خوشبخت و موفقی بشویم .
