چرخه آب در طبیعت و قرآن

  آب در طبیعت دائماً در حال گردش است و پیوسته بین اقیانوسها، هوا و خشکی‌ها مبادله می‌شود. مسیر گردش آب در طبیعت را اصطلاحاً چرخه آب‌شناسی یا به طور ساده، چرخه آب می‌خوانند. این چرخه، آغاز و پایانی ندارد و در آن فرآیندهای بسیاری به طور پیوسته روی می‌دهند.

    انرژی خورشید، نیروی محرکه‌ی چرخه‌ی آب را تشکیل می‌دهد.آب اقیانوس و خشکیها که در معرض تابشهای خورشیدی قرار دارد، به طور پیوسته تبخیر می‌شود. شدت تبخیر از سطح اقیانوسها چنان است که در هر 2650 سال یکبار تمام حجم آب اقیانوسها تبخیر می‌شود. بخار آب حاصل از تبخیر آب اقیانوسها، به هوا‌ منتقل می‌شود. بخار آب با بالا رفتن در هوا‌ و تغییر شرایط، متراکم می‌شود و به شکل باران و برف یا به طور کلی «بارش» به سطح زمین برمی‌گردد.

    هوای زمین همواره دارای مقداری بخار آب است. هوا در هر‌لحظه حدود 12900 میلیارد متر مکعب آب دارد، اگر همه آب موجود در اتمسفر به صورت باران به زمین بریزد، پوششی به ضخامت حدود 25 میلی متر در کل سطح کره زمین تشکیل می‌دهد. (دیگر منطقه خشکی نخواهیم داشت) قرآن در این زمینه می‌فرماید: «وما نازل کردیم از آسمان‌آب را به اندازه‌ای معین».(سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی 18)

    قسمت عمده‌ی باران در سطح اقیانوسها و قسمت کم‌تری برروی خشکیها ریزش می‌کند. از آنجا که مقدار بارش در سطح خشکیها بیش از مقدار تبخیر است، برای جبران این عدم تعادل، باید دائماً از خشکی آب به اقیانوس انتقال یابد. بارشی که به سطح خشکیها می‌رسد به اشکال مختلف درمی‌آید، بخشی از بارش قبل از رسیدن به سطح خاک توسط شاخه و برگ گیاهان، نگهداری می‌شود که بخش بزرگی ازاین آب سرانجام تبخیر می‌گردد، قرآن کریم می‌فرماید: «وهو الّذی أنزل من السمآءِ ماءً فأخرجنا به نبات کل شیءٍ فأخْرَجْنا منه خضِراً نُخْرِجُ منه حبّاً مُتراکِباً…؛ اوست که نازل کرد از آسمان باران را تا هرگیاه را بدان برویانیم و سبزه‌ها و دانه‌های برروی هم چیده شده پدید آوریم». (سوره‌ی انعام، آیه‌ی 99)

    بخشی از بارش نیز فرو رفتگیها و چاله‌های سطح زمین را پر می‌کند که این آبها نیز بعداً یا تبخیر می‌شوند یا به زمین فرو می‌روند. بخش مهمی از بارش نیز به زمین نفوذ می‌کند و در لایه‌های سطحی خاک نگهداری می‌شود. قسمتی از این آبهای نفوذی براثر حرکت موئینه‌ی آب به طرف بالا و رسیدن به سطح زمین تبخیر می‌شوند یا براثر «تعرق» به اتمسفر باز می‌گردند ـ تعرق فرایندی است که طی آن رطوبتی که توسط ریشه‌گیاهان جذب می‌شود، پس ازعبور از آوندهای گیاه، از روزنه‌های سطح برگها خارج می‌شود و به صورت بخار آب، وارد هوا می‌گردد. به مجموعه تلفات آب در یک منطقه که براثر تعرق از گیاهان و تبخیر از خاک صورت می‌گیرد به طور کلی «تبخیر و تعرق» می‌گویند ـ قسمت دیگری از آبهای نفوذی به اعماق زمین نفوذ می‌کند و به ذخایر آب زیر زمینی می‌پیوندد.

    آبهای زیر زمینی نیز با حرکت آهسته خود در زیر زمین ممکن است، سرانجام به صورت چشمه در سطح زمین ظاهر شوند و وارد رودخانه‌ها گردند یا مستقیماً به دریاها بپیوندند. بخشی از آبهای زیر زمینی نیز به راههای مختلف از زیر زمین استخراج می‌شوند. این آیات شریفه در مورد همین مطلب است: «وَأنْزَلنا مِنَ السّمآءِ مآءً بِقَدرٍ فأسْکَنّاهُ فِی الأرْضِ وإنّا علی ذهابٍ بِهِ لَقادِرون؛ و نازل کردیم از آسمان باران را به اندازهای معین و آنرا در زمین ساکن کردیم و ما بر نابود ساختن آن نیز قادریم». (سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی18)

    «ألَمْ تَرَ أنَّ اللّهَ أنْزَلَ مِنَ السّمآءِ ماءً فَسَلَکَهُ ینابِیعَ فِی الأرْضِ…؛ آیا ندیدی که همانا خداوند نازل کرد از آسمان آب را سپس پدید آورد چشمه‌هایی در زمین…». (سوره‌ی زمر، آیه‌ی21)

    «أوَ لَمْ یرَوْا إنّا نَسُوقُ السّمآءَ إلی الأرْضِ الجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تأکُلُ مِنْهُ أنعامَهُمْ وَأنْفُسَهُمْ أفَلا یبْصِرون؛ آیا ندیدید که ما آب باران را به سوی زمینهای خشک و بی‌آب و گیاه می‌بریم تا حاصلی برویانیم که مردم و چهارپایان از آن بخورند. آیا پس از دید، بصیرت نمی‌گشایید؟. (سوره‌ی سجده، آیه‌ی 37)

    امید است ان‌شاء اللّه مبحث فوق مقدمه‌ای باشد برای بیدار شدن دلهای آماده پذیرش حق و انگیزه‌ای برای خضوع و خشوع در برابر دستورات و فرمانهای الهی.

    منبع : مجله بشارت بهمن و اسفند 1382، شماره   39