فخر رازی در باره آیه ولایت شبهه ای دیگری را مطرح نموده است که با این
شبهه شأن نزول آیه را در باره علی علیه سلام زیر سوأل قرار می دهد . شبهه
ای که ایشان طرح نموده است این است که اگر آیه ولایت دلالت بر ولایت علی
علیه سلام نماید تعارض بین آیه مزبور وآیه 54 مائده واقع می شود زیرا
آیه مائده دلالت بر امامت ابو بکر می کند ؛ اگر بنا شود که این آیه دلالت
بر امامت علی علیه سلام نماید تعارض بر قرار می گردد .
أَنَّا قَدْ بَیَّنَّا بِالْبُرْهَانِ الْبَیِّنِ أن الآیة المتقدمة وهی قوله یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ [المائدة: 54] إِلَى آخِرِ الْآیَةِ مِنْ أَقْوَى الدَّلَائِلِ عَلَى صِحَّةِ إِمَامَةِ أَبِی بَکْرٍ، فَلَوْ دَلَّتْ هَذِهِ الْآیَةُ عَلَى صِحَّةِ إِمَامَةِ عَلِیٍّ بَعْدَ الرَّسُولِ لَزِمَ التَّنَاقُضُ بَیْنَ الْآیَتَیْنِ، وَذَلِکَ بَاطِلٌ، فَوَجَبَ الْقَطْعُ بِأَنَّ هَذِهِ الْآیَةَ لَا دَلَالَةَ فِیهَا عَلَى أَنَّ عَلِیًّا هُوَ الْإِمَامُ بَعْدَ الرَّسُولِ.
ما ثابت کردیم که آیه 54 سوره مائده از قوی ترین دلایل بر صحت ابی بکر است . اگر چنانچه آیه ولایت دلالت بر امامت علی نماید تناقض بین دو آیه بوجود می آید این تناقض باطل است پس بطور قطع این آیه دلالت بر امامت علی علیه السلام بعد از پیامبر نمی کند .
الرازی الشافعی ، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی ، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب ، ج12 ص18، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1421هـ - 2000م ، الطبعة : الأولى.
البته ما این آیه را در مقاله ادله خلافت ابوبکر به صورت مفصل بررسی کرده‌ایم که دوستان عزیز می‌تواند به آن مقاله مراجعه بفرمایند .
أَنَّا قَدْ بَیَّنَّا بِالْبُرْهَانِ الْبَیِّنِ أن الآیة المتقدمة وهی قوله یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ [المائدة: 54] إِلَى آخِرِ الْآیَةِ مِنْ أَقْوَى الدَّلَائِلِ عَلَى صِحَّةِ إِمَامَةِ أَبِی بَکْرٍ، فَلَوْ دَلَّتْ هَذِهِ الْآیَةُ عَلَى صِحَّةِ إِمَامَةِ عَلِیٍّ بَعْدَ الرَّسُولِ لَزِمَ التَّنَاقُضُ بَیْنَ الْآیَتَیْنِ، وَذَلِکَ بَاطِلٌ، فَوَجَبَ الْقَطْعُ بِأَنَّ هَذِهِ الْآیَةَ لَا دَلَالَةَ فِیهَا عَلَى أَنَّ عَلِیًّا هُوَ الْإِمَامُ بَعْدَ الرَّسُولِ.
ما ثابت کردیم که آیه 54 سوره مائده از قوی ترین دلایل بر صحت ابی بکر است . اگر چنانچه آیه ولایت دلالت بر امامت علی نماید تناقض بین دو آیه بوجود می آید این تناقض باطل است پس بطور قطع این آیه دلالت بر امامت علی علیه السلام بعد از پیامبر نمی کند .
الرازی الشافعی ، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی ، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب ، ج12 ص18، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1421هـ - 2000م ، الطبعة : الأولى.
نقد و بررسی
از نظر علمای اهل سنت، امامت مقام الهی نیست ؛ بلکه مقام عرفی است که از طریق مراجعه به آراءمردم انتخاب و گزنیش می شود ، اعتقاد اهل سنت بر این است که هیچ نصی نه در قرآن و نه در لسان رسول خدا در باره خلافت بعد از خودش وارد نشده است .
عمر منکر نص بر خلافت ابوبکر است
7218 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ، أَخْبَرَنَا سُفْیَانُ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قِیلَ لِعُمَرَ أَلاَ تَسْتَخْلِفُ؟ قَالَ: «إِنْ أَسْتَخْلِفْ فَقَدِ اسْتَخْلَفَ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی أَبُو بَکْرٍ، وَإِنْ أَتْرُکْ فَقَدْ تَرَکَ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی، رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ»
بخاری ازعبدالله بن عمر نقل می کند که عمر درباره جانشین سوأل شد که آیا برای خود جانشین قرار می دهی ؟ گفت : اگر جانشین انتخاب کنم کاری کردم که کسی که از من بهتر بود یعنی ابو بکر انجام داد ه است . واگر ترک کنم بدرستی کاری کردم که کسی که بهتر از من بود یعنی رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ترک کرده نموده است .
البخاری الجعفی، محمد بن إسماعیل ابوعبدالله (متوفای256هـ)، صحیح البخاری، ج4، ص 2256 ح 7218، کتاب الأحکام، باب الاستخلاف ،تحقیق د. مصطفی دیب البغا، ،ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987. النیسابوری، مسلم بن الحجاج ابوالحسین القشیری (متوفای261هـ)، صحیح مسلم، ج 3، ص 1454 ح 1823، کتاب الإمارة، باب الاستخلاف وترکه، ،تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت. الترمذی السلمی، محمد بن عیسی ابوعیسی (متوفای 279هـ)، سنن الترمذی، ج 4، ص 502 ح 2225 ،تحقیق: أحمد محمد شاکر وآخرون، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت. قال الترمذی : وهذا حدیث صحیح، صححّه الألبانی فی صحیح
از نظر علمای اهل سنت، امامت مقام الهی نیست ؛ بلکه مقام عرفی است که از طریق مراجعه به آراءمردم انتخاب و گزنیش می شود ، اعتقاد اهل سنت بر این است که هیچ نصی نه در قرآن و نه در لسان رسول خدا در باره خلافت بعد از خودش وارد نشده است .
عمر منکر نص بر خلافت ابوبکر است
7218 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ، أَخْبَرَنَا سُفْیَانُ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قِیلَ لِعُمَرَ أَلاَ تَسْتَخْلِفُ؟ قَالَ: «إِنْ أَسْتَخْلِفْ فَقَدِ اسْتَخْلَفَ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی أَبُو بَکْرٍ، وَإِنْ أَتْرُکْ فَقَدْ تَرَکَ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی، رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ»
بخاری ازعبدالله بن عمر نقل می کند که عمر درباره جانشین سوأل شد که آیا برای خود جانشین قرار می دهی ؟ گفت : اگر جانشین انتخاب کنم کاری کردم که کسی که از من بهتر بود یعنی ابو بکر انجام داد ه است . واگر ترک کنم بدرستی کاری کردم که کسی که بهتر از من بود یعنی رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ترک کرده نموده است .
البخاری الجعفی، محمد بن إسماعیل ابوعبدالله (متوفای256هـ)، صحیح البخاری، ج4، ص 2256 ح 7218، کتاب الأحکام، باب الاستخلاف ،تحقیق د. مصطفی دیب البغا، ،ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987. النیسابوری، مسلم بن الحجاج ابوالحسین القشیری (متوفای261هـ)، صحیح مسلم، ج 3، ص 1454 ح 1823، کتاب الإمارة، باب الاستخلاف وترکه، ،تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت. الترمذی السلمی، محمد بن عیسی ابوعیسی (متوفای 279هـ)، سنن الترمذی، ج 4، ص 502 ح 2225 ،تحقیق: أحمد محمد شاکر وآخرون، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت. قال الترمذی : وهذا حدیث صحیح، صححّه الألبانی فی صحیح
نووی در شرح این حدیث گفته است : این حدیث دلالت دارد بر این که پیامبر نص بر جانیشین نکرده است .
وَفِی هَذَا الْحَدِیثِ دَلِیلٌ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمْ یَنُصَّ عَلَى خَلِیفَةٍ وَهُوَ إِجْمَاعُ أَهْلِ السُّنَّةِ وَغَیْرِهِمْ
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف بن مری، (متوفای676 هـ) ، شرح النووی علی صحیح مسلم، ج12، ص250،ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة الثانیة، 1392 هـ.
علمای اهل سنت منکر نص بر خلافت هستند
عبد القاهر بغدادی می نویسد : علما گفتند : از رسول خدا نصی بر امامة فرد معین وجود ندارد بر خلاف نظر کسی مثل رافضة که معتقد به نص قطعی وصحیح بر امامة امام علی هستند .
وَقَالُوا بِأَن طَرِیق عقد الامامة للامام فى هَذِه الامة الِاخْتِیَار بِالِاجْتِهَادِ وَقَالُوا لَیْسَ من النبى صلى الله عَلَیْهِ وَسلم نَص على امامة وَاحِد بِعَیْنِه خلاف قَول من زعم من الرافضة انه نَص على امامة على رضى الله عَنهُ نصا مَقْطُوعًا بِصِحَّتِهِ
أبو منصور البغدادی ، عبد القاهر بن طاهر بن محمد (الوفاة: 429) ، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة ، ج 1 ص 340،دار النشر : دار الآفاق الجدیدة - بیروت - 1977 ، الطبعة : الثانیة
غزالی در این باره می نویسد :
رَضِی الله عَنْهُم وَلم یکن نَص رَسُول الله صلى الله عَلَیْهِ وَسلم على إِمَام أصلا إِذْ لَو کَانَ لَکَانَ أولى بالظهور من نَصبه آحَاد الْوُلَاة والأمراء على الْجنُود فِی الْبِلَاد وَلم یخف ذَلِک فَکیف خَفِی هَذَا وَإِن ظهر فَکیف اندرس حَتَّى لم ینْتَقل إِلَیْنَا فَلم یکن أَبُو بکر إِمَامًا إِلَّا بِالِاخْتِیَارِ والبیعة
اصلا نصی از پیامبر بر امام وجود ندارد ، زیرا اگر نص وجود د اشت لازم بود که ظاهر گردد از نصب فردی ولی وأمرای بر لشکر درشهر ها ، هر گز مخفی نمی ماند چه گونه پوشیده مانده است واگر ظاهر بوده چه گونه از بین رفته است حتی به ما نرسیده است ، ابو بکر فقد با اختیار وبیعة اما شده است .
أبو حامد الغزالی (الوفاة: 505هـ) ، قواعد العقائد، ج 1 ص 226 ق : 226،دار النشر : عالم الکتب - لبنان - 1405هـ - 1985م ، الطبعة : الثانیة ، تحقیق : موسى محمد علی
ایجی می گوید : دراین باره یابیده نشد .
... أمّا النص فلم یوجد لما سیأتی.
الإیجی، عضد الدین (متوفای756هـ)، کتاب المواقف، صلی علیه وآله 400،تحقیق: عبد الرحمن عمیرة، ناشر: دار الجیل، لبنان، بیروت، الطبعة: الأولى، 1417هـ، 1997م.
تفتازانى می گوید : نص نسبت به ابی بکر منتفی است با این که ایشان بالاجماع امام است.
والنص منتف فی حق أبی بکر، مع کونه إماما بالإجماع.
التفتازانی ،سعد الدین مسعود بن عمر بن عبد الله ( الوفاة: 791هـ) ، شرح المقاصد فی علم الکلام ، ج 2 ص 281 ،دار النشر : دار المعارف النعمانیة - باکستان - 1401هـ - 1981م ، الطبعة : الأولى
ابن کثیر گوید:
إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمْ یَنُصَّ عَلَى الْخِلَافَةِ عَیْنًا لِأَحَدٍ مِنَ النَّاس، لَا لِأَبِی بَکْرٍ کَمَا قَدْ زَعَمَهُ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ السُّنَّةِ، وَلَا لَعَلِّی کما یقوله طائفة من الرَّافِضَةِ.
ابن کثیر می نویسد : پیامبر نصی بر خلافت احدی مشخصا ندارد نه برای ابوبکر کما این که برخی اهل سنت پنداشتند نه نه برای امام علی کما این که رافضه می گویند.
القرشی الدمشقی، إسماعیل بن عمر بن کثیر ابوالفداء (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ، ج5 ، ص219، ناشر: مکتبة المعارف – بیروت
نووی گوید:
أَنَّ الْمُسْلِمِینَ أجمعوا على أن الْخَلِیفَةَ إِذَا حَضَرَتْهُ مُقَدِّمَاتُ الْمَوْتِ وَقَبْلَ ذَلِکَ یَجُوزُ لَهُ الِاسْتِخْلَافُ وَیَجُوزُ لَهُ تَرْکُهُ فَإِنْ تَرَکَهُ فَقَدِ اقْتَدَى بِالنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی هَذَا وَإِلَّا فَقَدِ اقْتَدَى بِأَبِی بَکْرٍ
مسلمانان اجماع دارند بر این که خلیفه وقتی مقدمات فوتش فرارسد ، قبل ازاین برای او جائز است که جانشین قرار دهد ویا ترک نماید اگر ترک نماید پیروی از پیامبر نموده است اگر جانشین انتخاب نماید اقتدای به ابوبکر کرده است.
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف بن مری، (متوفای676 هـ) ، شرح النووی علی صحیح مسلم، ج12، ص250،ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة الثانیة، 1392 هـ.
بنابراین استدلال به آیه قرآن برای اثبات امامت ابوبکر با مبنای اهل سنت سازگاری ندارد و اصل مبنای آن‌ها و در نتیجه اصل مشروعیت خلافت خلفای سه گانه را زیر سؤال می‌برد .
عائشه منکر نزول آیه بر خاندان خویش است
ادعای نزول آیه 54 سوره مائده در حق ابوبکر ، با روایت صحیح بخاری که عائشه اعتراف می‌کند هیچ آیه‌ای در قرآن کریم در باره خاندان او نازل نشده است ، در تعارض است .
بخاری در صحیح خود به نقل از عائشه می‌نویسد :
ما أَنْزَلَ الله فِینَا شیئا من الْقُرْآنِ إلا أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ عُذْرِی.
هیچ آیه‌ای در قرآن کریم در حق ما نازل نشده است ؛ مگر آیه برائت مرا از تهمت .
البخارى الجعفی، محمد بن إسماعیل ابوعبدالله (متوفای256هـ)، صحیح البخاری، ج 4 ص 1827 ، ح4550، کتاب التفسیر ، بَاب وَالَّذِی قال لِوَالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُمَا ، تحقیق د. مصطفى دیب البغا، ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.
وَفِی هَذَا الْحَدِیثِ دَلِیلٌ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمْ یَنُصَّ عَلَى خَلِیفَةٍ وَهُوَ إِجْمَاعُ أَهْلِ السُّنَّةِ وَغَیْرِهِمْ
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف بن مری، (متوفای676 هـ) ، شرح النووی علی صحیح مسلم، ج12، ص250،ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة الثانیة، 1392 هـ.
علمای اهل سنت منکر نص بر خلافت هستند
عبد القاهر بغدادی می نویسد : علما گفتند : از رسول خدا نصی بر امامة فرد معین وجود ندارد بر خلاف نظر کسی مثل رافضة که معتقد به نص قطعی وصحیح بر امامة امام علی هستند .
وَقَالُوا بِأَن طَرِیق عقد الامامة للامام فى هَذِه الامة الِاخْتِیَار بِالِاجْتِهَادِ وَقَالُوا لَیْسَ من النبى صلى الله عَلَیْهِ وَسلم نَص على امامة وَاحِد بِعَیْنِه خلاف قَول من زعم من الرافضة انه نَص على امامة على رضى الله عَنهُ نصا مَقْطُوعًا بِصِحَّتِهِ
أبو منصور البغدادی ، عبد القاهر بن طاهر بن محمد (الوفاة: 429) ، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة ، ج 1 ص 340،دار النشر : دار الآفاق الجدیدة - بیروت - 1977 ، الطبعة : الثانیة
غزالی در این باره می نویسد :
رَضِی الله عَنْهُم وَلم یکن نَص رَسُول الله صلى الله عَلَیْهِ وَسلم على إِمَام أصلا إِذْ لَو کَانَ لَکَانَ أولى بالظهور من نَصبه آحَاد الْوُلَاة والأمراء على الْجنُود فِی الْبِلَاد وَلم یخف ذَلِک فَکیف خَفِی هَذَا وَإِن ظهر فَکیف اندرس حَتَّى لم ینْتَقل إِلَیْنَا فَلم یکن أَبُو بکر إِمَامًا إِلَّا بِالِاخْتِیَارِ والبیعة
اصلا نصی از پیامبر بر امام وجود ندارد ، زیرا اگر نص وجود د اشت لازم بود که ظاهر گردد از نصب فردی ولی وأمرای بر لشکر درشهر ها ، هر گز مخفی نمی ماند چه گونه پوشیده مانده است واگر ظاهر بوده چه گونه از بین رفته است حتی به ما نرسیده است ، ابو بکر فقد با اختیار وبیعة اما شده است .
أبو حامد الغزالی (الوفاة: 505هـ) ، قواعد العقائد، ج 1 ص 226 ق : 226،دار النشر : عالم الکتب - لبنان - 1405هـ - 1985م ، الطبعة : الثانیة ، تحقیق : موسى محمد علی
ایجی می گوید : دراین باره یابیده نشد .
... أمّا النص فلم یوجد لما سیأتی.
الإیجی، عضد الدین (متوفای756هـ)، کتاب المواقف، صلی علیه وآله 400،تحقیق: عبد الرحمن عمیرة، ناشر: دار الجیل، لبنان، بیروت، الطبعة: الأولى، 1417هـ، 1997م.
تفتازانى می گوید : نص نسبت به ابی بکر منتفی است با این که ایشان بالاجماع امام است.
والنص منتف فی حق أبی بکر، مع کونه إماما بالإجماع.
التفتازانی ،سعد الدین مسعود بن عمر بن عبد الله ( الوفاة: 791هـ) ، شرح المقاصد فی علم الکلام ، ج 2 ص 281 ،دار النشر : دار المعارف النعمانیة - باکستان - 1401هـ - 1981م ، الطبعة : الأولى
ابن کثیر گوید:
إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمْ یَنُصَّ عَلَى الْخِلَافَةِ عَیْنًا لِأَحَدٍ مِنَ النَّاس، لَا لِأَبِی بَکْرٍ کَمَا قَدْ زَعَمَهُ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ السُّنَّةِ، وَلَا لَعَلِّی کما یقوله طائفة من الرَّافِضَةِ.
ابن کثیر می نویسد : پیامبر نصی بر خلافت احدی مشخصا ندارد نه برای ابوبکر کما این که برخی اهل سنت پنداشتند نه نه برای امام علی کما این که رافضه می گویند.
القرشی الدمشقی، إسماعیل بن عمر بن کثیر ابوالفداء (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ، ج5 ، ص219، ناشر: مکتبة المعارف – بیروت
نووی گوید:
أَنَّ الْمُسْلِمِینَ أجمعوا على أن الْخَلِیفَةَ إِذَا حَضَرَتْهُ مُقَدِّمَاتُ الْمَوْتِ وَقَبْلَ ذَلِکَ یَجُوزُ لَهُ الِاسْتِخْلَافُ وَیَجُوزُ لَهُ تَرْکُهُ فَإِنْ تَرَکَهُ فَقَدِ اقْتَدَى بِالنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی هَذَا وَإِلَّا فَقَدِ اقْتَدَى بِأَبِی بَکْرٍ
مسلمانان اجماع دارند بر این که خلیفه وقتی مقدمات فوتش فرارسد ، قبل ازاین برای او جائز است که جانشین قرار دهد ویا ترک نماید اگر ترک نماید پیروی از پیامبر نموده است اگر جانشین انتخاب نماید اقتدای به ابوبکر کرده است.
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف بن مری، (متوفای676 هـ) ، شرح النووی علی صحیح مسلم، ج12، ص250،ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة الثانیة، 1392 هـ.
بنابراین استدلال به آیه قرآن برای اثبات امامت ابوبکر با مبنای اهل سنت سازگاری ندارد و اصل مبنای آن‌ها و در نتیجه اصل مشروعیت خلافت خلفای سه گانه را زیر سؤال می‌برد .
عائشه منکر نزول آیه بر خاندان خویش است
ادعای نزول آیه 54 سوره مائده در حق ابوبکر ، با روایت صحیح بخاری که عائشه اعتراف می‌کند هیچ آیه‌ای در قرآن کریم در باره خاندان او نازل نشده است ، در تعارض است .
بخاری در صحیح خود به نقل از عائشه می‌نویسد :
ما أَنْزَلَ الله فِینَا شیئا من الْقُرْآنِ إلا أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ عُذْرِی.
هیچ آیه‌ای در قرآن کریم در حق ما نازل نشده است ؛ مگر آیه برائت مرا از تهمت .
البخارى الجعفی، محمد بن إسماعیل ابوعبدالله (متوفای256هـ)، صحیح البخاری، ج 4 ص 1827 ، ح4550، کتاب التفسیر ، بَاب وَالَّذِی قال لِوَالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُمَا ، تحقیق د. مصطفى دیب البغا، ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.
البته ما این آیه را در مقاله ادله خلافت ابوبکر به صورت مفصل بررسی کرده‌ایم که دوستان عزیز می‌تواند به آن مقاله مراجعه بفرمایند .
